آموزش رایگان مدلسازی فرایند با BPMN

آموزش رایگان مدلسازی فرایند با BPMN

بعد از مرور این مقاله شما آشنایت لازم را با اِلمان‌ها یا علائم BPMN یا همان BPMN2.0 پیدا خواهید کرد.

بعد از مرور متوجه خواهید شد که این استاندارد دارای چه نوع نشانه گذاری‌هایی می‌باشد.

همچنین متوجه خواهید شد که کدام نمادها اصلی می‌باشند.

از طرفی متوجه خواهید شد هر کدام از این نمادهای اصلی از چه زیر نمادهای دیگری تشکیل شده‌اند.

در ابتدا به بررسی چیستی BPMN یا BPMN2.0؟

BPMN مخفف عبارت Business Process Model & Notation است که به معنی مجموعه‌ای از علائم و نشانه‌ها برای مدل سازی فرایند می‌باشد.

BPMN استانداردی برای مدل سازی، نمایش و یا به تصویر درآوردن فرایندهای کسب و کار می‌باشد.

درواقع برای این که فرایندهای مدل سازی شده برای تمامی افراد در سازمان ما
مانند تحلیل‌گر فرایند، کارکنان بخش IT، مدیران عملیاتی، مدیران اجرایی و یا حتی مدیران سطح بالا قابل درک باشد
باید در زمان مدل سازی از یک زبان مشترک استفاده کرد.

آن زبان مشترک در BPM یا مدیریت فرایندهای کسب و کار استاندارد BPMN می‌باشد.

در ادامه مقاله فقط می‌گوییم BPMN به دلیل این که BPMN و BPMN2.0 یکی هستند.

تنها تفاوت ورژن آن‌ها می‌باشد که آخرین ورژن BPMN2.0 است و همه بر اساس این ورژن فعالیت می‌کنند.

بنابراین زمانی که گفته می‌شود BPMN منظور همان آخرین ورژن می‌باشد.

همچنین می‌توانی مقاله BPMN یا استاندارد مدل سازی چیست؟ را در اینجا مطالعه کنید!

اجزای اصلی استاندارد BPMN

BPMN دارای 4 جزء اصلی می‌باشد که در ادامه به معرفی آن‌ها می‌پردازیم.

اشیاء جریان (Flow Objects)
اشیاء ارتباط دهنده (Connecting Objects)
خطوط شناور یا مسیر جریان (Swim Lanes)
مصنوعات (Artifacts)

این 4 مورد اصلی‌ترین اجزای استاندارد BPMN هستند.

ما براساس این اجزاء فرایندهای خود را در سازمان مدلسازی می‌کنیم.

انواع Flow Objects یا اشیاء جریان

نام	نماد
Event (رخداد)

پیشامدی که در یک طرف از فرآیند روی می‌دهد و بر جریان فرآیند تأثیر گذار می‌باشد.
معمولاً دارای یک علت یا عامل (Cause or trigger) یا یک اثر یا نتیجه (impact or result) می‌باشند
بر حسب زمان تأثیر بر فرآیند دارای سه گروه Start، Intermediate، End می‌باشد.

نام	نماد
Activity (فعالیت)

به کارهایی که در فرایند انجام می‌شود گفته می‌شود.
دارای دو نوع Task و Sub-Process است که در حالت دوم از نماد + در مرکز پایین مستطیل استفاده می‌شود.

نام	نماد
Gateway (درگاه)

در جریان توالی (Sequence Flow) مورد استفاده قرار می‌گیرد.
تصمیم‌گیری (Decision) و سایر موارد در مسیرها را مشخص می‌کند.

انواع Connecting Objects یا اشیاء ارتباط دهنده

نام	نماد
Sequence flow (جریان توالی)

برای مشخص کردن ارتباط بین اِلمان‌ها در درون یک فرایند استفاده می‌شود.

نام	نماد
Message flow (جریان پیغام)

برای نشان دادن ارتباط بین شرکا در یک فرایند استفاده می‌شود
در واقع برای ارتباط بین poolهای مختلف استفاده می‌شود.

نام	نماد
Association (پیوند)

برای پیوند دادن داده‌ها، متن و سایر مصنوعات به اشیاء جریان استفاده می‌شود.

همچنین می‌توانی مقاله مدیریت فرایندهای کسب و کار چیست؟ را در اینجا مطالعه کنید!

انواع Swim lane یا مسیر جریان

نام	نماد
Pool

جعبه‌هایی برای جدا کردن شرکا در فرایند استفاده می‌شود.
به طور مثال مشتری و شرکت ما هر کدام یک pool جداگانه هستند (مثال می‌باشد یعنی می‌تواند اینگونه هم نباشد).

نام	نماد
Lane (مسیر یا خط سیر)

برای سازماندهی و طبقه‌بندی کردن فعالیت‌ها در فرایندها استفاده می‌شود که در درون یک pool قرار می‌گیرد.

انواع Artifact یا مصنوعات

نام	نماد
Data Object (شئ داده‌ها)

برای نمایش درخواست و یا تولیده داده‌ها یا همان اطلاعات فرم‌ها و فرم‌ها در فرایند استفاده می‌شود.

نام	نماد
Group (گروه)

تأثیر خاصی بر فرایندهای ما ندارد بیشتر به دلیل مستندسازی در آیند و یا تجزیه و تحلیل مورد استفاده قرار می‌گیرد.

نام	نماد
Annotation (حاشیه نویسی)

بیشتر به منظور توضیحات متنی برای سایر افراد در مدلسازی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

نام	نماد
Data Store (مخزن داده)

مخزن داده‌ها که می‌تواند نشان از یک دیتابیس برای درج اطلاعات باشد.

حالا با هم به بررسی Event یا همان رخدادها می‌پردازیم

Start یا رویداد آغازین

در زمان شروع هر فرایند ما باید از یک Start Event استفاده کنیم.

نوع	نماد	شرح
ساده Non		زمانی که نحوه شروع فراینده مشخص نشده باشد یا برای شروع زیرفرایندها استفاده می‌شود.
پیام Message		فرایند با دریافت یک نوع پیام آغاز می‌شود.
زمان Timer		با شرط زمان شروع می‌شود مثل زمان ثبت نام برای کنکور
چندگانه Multiple		زمانی که با چندین راه مختلف ممکن است فرایند آغاز شود مثلا هم با ارسال پیام و هم رأس ساعت 12 شب
سیگنال Signal		با دریافت سیگنال از یک منبع شروع می‌شود.
شرط Canditional		براساس پیش شرط‌ها آغاز می‌شود، مثلا برای درخواست‌های بالای 5 میلیون تومان
موازی چندگانه Parallel Multiple		برای فرایندهایی کاربرد دارد که با رخدادهای موازی شروع می‌شود.

Intermediate یا رخداد میانی

برای مدلسازی رویدادی که در طی اجرای یک فعالیت ممکن است رخ دهد رویداد میانی استفاده می‌شود.

نوع	نماد	شرح
ساده Non		تغییر حالت جریان فرایند به صورت عادی
پیام Massages		وقتی در فرایند انتظار ارسال یا دریافت فرایند می‌باشد.
زمان Timer		اگر قرار باشد در میان فرایند اتفاق خاصی رخ دهد در زمان مشخص مثلا ساعت 12 شب
جبران خسارت Compensation		نشان دهنده نیاز به جبران خسارت در میان فرایند
پیوند Link		در فرایندهای پیچیده جهت ساده سازی فرایند استفاده می‌شود.
متوقف Cancel		فقط در زیر فرایند استفاده می‌شود و زمانی استفاده می‌شود که اتفاقی مانند پیام Cancel افتاده باشد.
سیگنال Signal		برای ارسال و دریافت سیگنال بین poolها یا نمودارهای فرایندهای کسب و کار.
چندگانه Multiple		چندین رویداد میانی زمانی که وجود داشته باشد در میان فرایند از آن استفاده می‌کنیم.
خطا Error		بیشتر در زیرفرایندها مورد استفاده قرار می‌گیرد. یعنی به دلیل یک خطا مسیر اصلی زیرفرایند، یک مسیر دیگر هم در نظر گرفته می‌شود.

منظور از Catching و Throwing چیست؟

Catching به معنی دریافت و Throwing به معنی ارسال می‌باشد.

در بعضی جاها نوع‌ها به دو صورت توخالی و توپر هستند مثلا نوع پیام در رخداد میانی هم نوع پاکت خالی وجود دارد
که نمونه‌اش را قرار دادیم و هم پات توپر که داخل آن مشکی است.

هر کدام از این نوع‌ها توپر باشند به معنی ارسال می‌باشند و هر کدام که خالی باشند معنی دریافت را می‌دهند.

در جدول زیر یکی از آن‌ها را نشان می‌ذهیم بقیه هم به همین صورت می‌باشند
در تعریف فقط، ارسال کننده یا دریافت کننده بودن آن تغییر می‌کند.

نام	نوع
سیگنال Signal

End یا رخداد پایانی

این رخداد نشان از پایان فرایند می‌باشد.

نوع	نماد	شرح
ساده Non		زمانی که نوع پایان فرایند مشخص نباشد و یا این که پایان زیرفرایند و برگشت به فرایند اصلی را نشان می‌دهد.
پیام Massages		در پایان پیامی برای شخص مورد نظر فرستاده می‌شود.
جبران خسارت Compensation		پایان فرایند و باید جبران خسارت فعال شود.
پیوند Link		از این طریق آن فرایند به یک pool یا فرایند دیگر ارسال می‌شود.
لغو Cancel		مسیری از فرایند که ناموفق بوده است.
سیگنال Signal		برای ارسال و دریافت سیگنال بین poolها یا نمودارهای فرایندهای کسب و کار.
چندگانه Multiple		وقتی چند فعالیت موجب پایان فرایند می‌شوند.
خطا Error		پایان فرایند به دلیل وجود خطا
پایان دادن Terminate		نشان می‌دهد که تمام فعالیت‌ها در یک فرایند به پایان رسیده‌اند.

حال باهم به بررسی Activity یا فعالیت می‌پردازیم

فعالیت‌ها، کارهایی هستند که در یک فرآیند کسب‌وکار انجام می‌شود.

نام	نماد	شرح
وظیفه Task		فعالیت ساده یک عمل ساده در فرآیند را نشان می‌دهد که قابل شکست به سطوح پایین‌تر فرآیند، نمی‌باشد.
زیرفرایند Sub-process		زمانی که قصد داریم یک کار غیر اتمیک (تجزیه پذیر)و پیچیده را مدلسازی و آن را به کارهای کوچکتر تقسیم کنیم از Sub-Process استفاده می‌کنیم.

Task یا وظیفه

نام	نماد	شرح
خودکار Service		زماتی که وظیفه به صورت خودکار انجام می‌شود از وب سرویس‌ها استفاده می‌شود.
ارسال Send		زمانی که یک پیام را ارسال می‌کنیم.
دریافت Receive		زمانی که یک پیام را دریافت می کنیم.
نیمه خودکار User		یک وظیفه به وسیله یک عامل انسانی و یک نرم افزار یا اتوماسیون انجام می‌شود.
دستی Manual		فقط توسط یک عامل انسانی انجام می‌شود چیز دیگری دخیل نمی‌باشد.
نقش یا قوانین کسب و کار Business Rule		ورودی و خروجی را در فرایند مشخص و محاسبه می‌کند.
متن یا سند Script		متن‌های تهیه شده به زبان ماشین‌های فرایندی که در زمان اجرای وظیفه توسط ماشین خوانده و نمایش داده می‌شود.
ارجاع Reference		این نوع وظیفه به یک وظیفه دیگر ارجاع داده می‌شود.

Sub-process یا زیرفرایند

نام	نماد	شرح
مشمول شدن Embedded		مختص همان فرآیندی است که در آن استفاده شده است.
تکرار شونده Reusable		فرآیندهای تکرار شونده درون سازمان هستند. یعنی هم در مالی و هم در عملیات چنین زیرفرآیندی وجود دارد.
زیرفرایند مرجع Reference		یک بار درسازمان در فرآیند مادر ترسیم می‌شود سایر فرآیندها باید برای استفاده از این زیر فرآیند به فرآیند مادر مراجع کنند.

در این بخش Gateway یا درگاه را مورد بررسی قرار خواهیم داد

درگاه‌ها مسئول کنترل چگونگی جریان یافتن فرآیندهای کسب‌وکار هستند.

نام	نماد	شرح
Exclusive	or	هرگاه بخواهیم از چند مسیر فقط یکی را انتخاب کنیم از این دروازه استفاده می‌کنیم.
Event-based		از این درگاه برای مدلسازی مسیرهای جایگزین مبتنی بر رویدادها استفاده می شود.
Inclusive		شرایط تمامی جریان‌ها ارزیابی می‌گردد. تمامی جریان‌های دارای نتیجه مثبت پیموده خواهند شد.
Complex		این دروازه مسئول رسیدگی به وضعیت‌هایی را دارد که سایر دروازه‌ها از آن پشتیبانی نمی‌کنند.
Parallel		این دروازه را هنگامی به کار می‌بریم که بخواهیم چند فعالیت به صورت موازی با هم انجام شوند.